Wielokrotnie słyszymy o metalach szlachetnych. Najczęściej wymienianymi są: srebro - Ag; złoto - Au; platyna - Pt. Obecnie wykorzystywane są głównie w jubilerstwie do wyrobu biżuterii.
Dzięki swoim właściwością leczniczym znalazły zastosowanie w medycynie. Do tej pory srebro stosowane jest głównie w stomatologii do wypełniania ubytków, złoto w kosmetologii, zaś platyna ma szerokie spektrum działania w onkologii. Pomimo pozytywnego zastosowania i poznania ich właściwości biostymulacyjnych, nadal w większości przypadków nieznana jest ich metaboliczna funkcja.
Srebro - występuje w przyrodzie w stanie wolnym oraz w związkach; w stosunkowo niewielkim rozpuszczeniu. Jego zawartość w glebach mieści się w granicach 0,03 - 0,1 ppm (ilość cząsteczek związku chemicznego przypadających na 1 milion cząsteczek roztworu). Jest ono łatwo uruchamiane podczas procesów wietrzenia, a następnie wytrącane w środowiskach alkalicznych oraz wzbogaconych w związki siarki. Do najważniejszych związków srebra należą: argentyt - Ag2S, pirargiryt - Ag3Sb3 i chlorargiryt - AgCl.
Obecność srebra stwierdzono we wszystkich tkankach organizmów morskich i lądowych w zakresie stężeń 0,005 - 0,6 ppm. Dzienne pobranie srebra przez człowieka szacuje się na 1,8 - 80 ug. Srebro może być absorbowane do organizmu zarówno z płuc, jak i z przewodu pokarmowego. Osoby mające bezpośredni kontakt z metalicznym srebrem są w dużym stopni narażone na jego wchłanianie do organizmu przez skórę. Wówczas po dostaniu się do krwioobiegu i połączeniu z albuminami osocza, trafi ono do wątroby - odpowiedzialnej za wiązanie tego metalu w organizmie. Srebro wiązane jest głównie przez metalotioneiny (niskocząsteczkowe białka odznaczające się wysoką zawartością reszt cyteinylowych) i inne białka o cechach metalotionein. Może ono powodować wzrost ich stężenia, co świadczy o właściwościach biostymulacyjnych srebra. W badaniach laboratoryjnych wykazano, że zarówno po iniekcji dożylnej , jak i podskórnej - wątroba jest narządem odpowiedzialnym za odkładanie srebra w ustroju.
Stwierdzono, że zdrowe osoby wydalają zaledwie 1g Ag/dobę. Odnotowano przypadki, gdzie poziom ten jest znacznie wyższy i wynosi około 10g Ag/dobę. Osoby te wykazują długotrwale podwyższony poziom srebra w tkankach, gdzie występuje w postaci siarczku srebra. Forma ta jest związkiem nierozpuszczalnym. Nadmierna dawka srebra wydalana jest z organizmu do 72 godzin. Aby wywołać tzw. srebrzycę (bardzo duże dawki srebra podawane permanentnie) minimalna doustna dawka podawana przez pół roku musiałaby wynosić od 25 do 30g. Tak zwiększona zawartość srebra w pożywieniu powoduje u człowieka przebarwienia skóry.
Oprócz standardowego i profilaktycznego oddziaływania srebra na organizm, ma ono silne działanie antybakteryjne oraz immunostymulujące istotne w lecznictwie.
Lokalizacja i czas trwania procesu w trudno gojących się ranach decydują o intensywności mechanizmów obronnych i rozprzestrzenianiu się zakażenia. Strategia terapeutyczna dąży do usunięcia tkanek martwiczych i optymalizacji mechanizmów obronnych w zainfekowanych ranach. Stosowanie odpowiednich preparatów pełni kluczową rolę tej strategii. Jak wiadomo jony srebra nie wykazują toksyczności wobec komórek ludzkiego ciała! Leczenie i eliminacja bakterii w ranie polega m.in. na stosowaniu opatrunków ze srebrem koloidalnym lub nano, ponieważ samo srebro jest biologicznie nieaktywne. Zakres działania jonów tego metalu liczne bakterii Gram (+) i Gram (-), a także grzyby. Inne zalety tego metalu to zdolność jego jonów do wiązania z grupami sulfhydrylowymi (SH), co hamuje oddychanie bakteryjne. Interferuje z transferem elektronów bakterii, uszkadza replikacje komórek przez wiązanie z bakteryjnym DNA. Srebro in vitro wykazuje szeroki spektrum przeciwbakteryjne i nie powoduje powstawania oporności.
Najczęściej używany w lecznictwie jest azotan srebra. W roztworach o stężeniu 0,1% działa głównie bakteriobójczo na bakterie Gram (+), natomiast roztwór dziesięciokrotnie rozcieńczony działa ściągająco i jest stosowany na błony śluzowe. Od wielu lat stomatologia wykorzystuje proszki metali szlachetnych w tym srebra.
Srebro nanocząsteczkowe wykazuje działanie antyreumatyczne i przeciw zapalne. Mechanizm działania na bakterii polega na swobodnym przenikaniu jonów metalu przez błony komórkowe i blokowaniu ich potencjału elektrycznego. Badania nad srebrem pozwalają stwierdzić, że jest ono lekiem przyszłości m.in. w leczeniu raka. Onkologia ginekologiczna stosuje metodę AgNORs (argyrophylic nucleolar organizer regions), polegającą na jednostopniowym srebrzeniu koloidowym organizatorów jąderkowych do oceny ploidii i proliferacji komórkowej. metoda ta jest mało kosztowna i bardzo użyteczna.
Srebro podobnie jak inne metale - w tym złoto - znalazło zastosowanie w kosmetologii, w leczeniu trądziku czy też łojotokowego zapalenia skóry. Stosując srebro jako główny składnik kremów do twarzy uzyskuje się perłową barwę skóry przy jednoczesnym wykorzystaniu jego właściwości przeciwbakteryjnych. jednak najnowsze badania i możliwości nanotechnologii, czyli tworzenia i badania struktur pozwalają na potężne możliwość zastosowania nanosrebra w leczeniu nowotworów.
Złoto - występuje w przyrodzie najczęściej w sanie wolnym, w niewielkich stężeniach. W wodzie morskiej jego zawartość szacuje się na 3 - 4 mg/tonę, w roślinach ustalono jego poziom na < 1 ppb (ilość cząsteczek związku chemicznego przypadająca na 1 miliard cząsteczek rozpuszczalnika), natomiast produkty żywnościowe zawierają od 0,03 do 1 mg.
Najczęściej złota używa się w postaci stopów, głównie ze srebrem lub z miedzią. Zawartość złota określa się w karatach. Metal ten jako najczystszy 24-karatowy jest najcenniejszy i głównie stosowany w biżuterii. Do nielicznych rud złota zaliczyć można kalweryt AuTe2 i sylwinit AuAgTe4.
Zawartość złota w tkankach organizmów zwierzęcych określa się od 0,1 do 1 ppb, zaś w organizmie ludzkim znajduje się tego metalu około 10 mg, czego połowa zgromadzona jest głównie w kościach. Złoto jest najlepszym przekaźnikiem energii.
Złoto wydalane jest z organizmu wraz z moczem i kałem bardzo powoli, odpowiednio 0,1 i 1 mg/dzień. W przypadku zastosowania leczenia rozpuszczalnymi solami złota, wydalane jest ono głównie z moczem. Ze względu na długi połowiczny okres półtrwania złota, wykrywalne jest ono nawet po dziesięciu miesiącach od ukończenia terapii. Złoto podobnie ja srebro i inne metale np.: Zn, Cu, Cd, Hg ulega w organizmie związaniu przez metalotioneiny. Wykazano, że złoto podawane w postaci związków rozpuszczalnych, zarówno w organizmie ludzkim, jak i zwierzęcym gromadzi się głownie w wątrobie, nerkach, śledzionie i szpiku. Podobnie jak w przypadku srebra znane są również właściwości biostymulacyjne, natomiast jego metaboliczna funkcja nie jest do końca znana. Leki przeciwreumatyczne zawierające sole złota odznaczają się wysoką skutecznością w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Najlepsze efekty osiąg się w leczeniu wczesnych okresów RZS, przy zastosowaniu preparatów zwierających organiczne połączenia złota. Są to m.in.: tiojabłczan-złotawy (zawierające 46% złota), połączenie soli złota z L-tioglukozą (zwierający 50% złota).
Złoto i jego preparaty połączone z ziołami posiadają właściwości antybakteryjne i dlatego też znalazły zastosowanie w homeopatii i kosmetologii. W badaniach doświadczalnych wykazano, że złoto doskonale nawilża skórę, poprawia jej zdolności regeneracyjne. oraz spowalnia procesy starzenia. Medycyna chińska wprowadziła na rynek czyste złoto w postaci kremów, dzięki którym opóźnione zostają procesy tworzenia zmarszczek. Czynne naturalne substancje zawarte w tych kosmetykach posiadają przeciwzapalne i bakteriobójcze właściwości.
Mając na uwadze powyższe chciałem przedstawić dotychczasowe zastosowania i działania złota i srebra. Nauka i jej możliwości technologiczne są dzisiaj daleko na przód niż wiadomości, z których mogliśmy korzystać dawno temu. Dzięki możliwości mikroskopów skaningowych stworzyliśmy struktury tych pierwiastków, które w ewidentny sposób hamują procesy angiogenezy (powstawania komórek nowotworowych, poprawiają wartości działania metabolizmu ora wzmacniają układ odpornościowy. Dzisiaj możemy już stwierdzić, że nano cząsteczki złota regenerują nasze DNA, naprawiają je, nie pozwalając na budowę łych komórek nowotworowych; natomiast nano cząsteczki srebra działają jak katalizator pomagający wydalić pozostałości po nowotworze z organizmu, a niszcząc wirusy i bakterie powoduje wzmocnienie naszego układu immunologicznego.
Rafał Radoła
